GREENOUGH

Greenough is ‘n historiese nedersetting wat ongeveer 400 km noord van Perth en 24 km suid van Geraldton geleë is. Hierdie was dan ook die eerste dorpie in die geweste en vandag staan daar nog elf van die oorspronklike geboue wat deur die National Trust of Australia bestuur en beheer word. In 1839 is George Grey die eerste westerling wat hierdie area kom verken. Hy vernoem dan ook die area na Sir George Bellas Greenough, wat op daardie stadium die president van die Royal Geographical Society in Londen was.

In 1851 word ongeveer 30 000 (nagenoeg 120 vierkante kilometer) akker opgemeet en onderverdeel in 20 tot 30 akker groote plotte. Hierdie gedeelte staan dan bekend as die Greenough Flats. Die doel van die Flats was om meer Engelse setlaars, wat gewoond was aan kleiner as Australiese standaard plase, aan te moedig om hul in hierdie, tot toe nog byna onbewoonbare gebied, te kom vestig. Binne ‘n paar jaar is die Flats ‘n suksesvolle graan-produserende gebied met ongeveer 1 000 inwoners, waaruit ‘n klein dorpie ontwikkel.

Hierdie dorpie het ‘n polisiestasie en tronk, ‘n skool, ‘n Anglikaanse en Katolieke kerk, ‘n klooster, meule, ‘n paaiekantoor, ‘n gemeenskapsaal en ‘n algemene handelaar. ‘n Entjie verder van die dorpie is die Wesley Church, nog ‘n handelaar en ook die Convict Bridge.

 Stap jy vandag deur die dorpie se straat, kan jy jou byna indink hoe ‘n skemeraandtoneel in hierdie dorpie moes gelyk het. As die middag room word en goud op die omliggende koringlande kom lê het, sou die winkelier sy negosiegoedjies van die stoep af ingedra en sy winkel se houtdeur toegetrek het. Die mans sou streep-streep, met hul gereedskap in die hande, van die lande af teruggekom het. Moeg na ‘n dag se harde werk in die warm son. Teen vroeg skemer sou die koperklok suid van die Katolieke kerk lui om sodoende die nonne te herinner aan die aanddiens.

Wanneer strek skemer sag oor die dorpie kom vou, sou die dames, deftig uitgevat in hul Victoriaanse drag aan die sy van hul ewe deftige mans, na die gemeenskapsaal stap vir ‘n dansparty. Dit terwyl die polisieman aan diens moet bly, want soos dit in daardie jare gewerk het, is sy woonkwartiere, die polisiestasie, die hof en tronk als in een gebou. Hy sou laatnag, wanneer slegs die vae klanke van die bedrywigheid by die gemeen-skapsaal nog hoorbaar is, sy swaar bos sleutsels en parafienlamp vat en stoep-langs omstap tronk toe om kyk of als nog pluis is met die prisioniers. Die prisioniers wat in koue klipselle sit. Wittes elkeen in hul eie sel en die Abbo’s almal saam in een sel, vasgeketting aan die yster-reëling teen die muur, met die die ysige nagkoue en duisternis as enigste geselskap. (Liewe leser, moet asb nie meegevoer raak nie, hul was áfterall’net prisioniers!)

Vanaf 1872 tot in die 1900 tref ‘n paar natuurrampe Greenough, wat dan  saam met die ontdekking van goud in die binneland, daartoe lei dat die gebied teen die 1900 sou leeg loop. In 1872 tref ‘n sikloon die nedersetting. Kort op sy hakke in 1888, vloed die nedersetting. (Die vloedmerk is vandag nog in baie van die geboue te sien. Byna soos Mariental, verloor die inwoners byna, indien nie, alles.) Die ontdekking van goud in die vroeër 1900, was die laaste strooi en die gebied loop leeg. In 1980 word hierdie geboue deur die National Trust oorgeneem, gerestoureer en bewaar. Vandag is hierdie stukkie geskiedenis daar vir elkeen van ons en sodra jy deur daardie hekke stap, stap jy terug in tyd en jou verbeelding neem sy eie loop...

 

 

 

-

 

SHARK BAY

Saterdag 27 September 2014 pak ons die Wit Wa en vat die northwest coastal highway (NWCH) noorde toe. Boot en bord op die dak, padkos in die Engel en Slim Dusty, om ons in die regte bui te kry. Hierdie is ons laaste langnaweek in die jaar en ons is van plan om dit goed te benut, deur Shark Bay te besoek. Georg was al daar vir een of ander werksverwante kurses, maar ek was nog nie daar nie.

Net buite Geraldton kry jy die eerste lande. Land op land staan die koring goud in die aar. Oor ‘n paar weke gaan die boere verseker begin stroop. Later ry oor ons die Murchinson rivier. Daar is sommer nog baie water in die rivier en ou reier staan en wag rustig vir ‘n vissie om verby te kom. Daarna begin die plantegroei droeër raak. Dis die tipies vaalgroen plantegroei in die rooi-rooi sand, wat ons kilometer na kilometer sien.

Laatoggend stop ons by die Overlander Roadhouse om bene te rek. Die wind waai verwoed en die bloekoms langs die Roadhouse staan skeef in dié wind. Rooi stofbollings, hardloop padlangs en ‘n Road Train probeer sy groot lyf langs die petrolpomp inkry. Kom jy binne, is jy egter aangenaam verras. Jy kan enigiets van die spreekwoordelike dooie poliesman tot ‘n posseël daar kry. Aan die agterkant is daar ‘n mooi skoon eetplekkie, onderdak, met ‘n kontant papegaai in ‘n hok in die hoek. Nadat ons bietjie bene gerek het, draai ons van die NWCH af en vat die pad kus toe.

Oor die volgende paar dae sou ek wel deeglik besef, waarom dié deel, in 1991, as ‘n Wêrelderfenisgebied gelys en verklaar is. Dis inderdaad ‘n uiters unieke plek en beslaan sowat 2,200,902 hektaar, waarvan omtrent 70% seewater is. Volgens die 2011 sensus is daar ‘n bevolking van so om en by 1000, in die gebied. (So, liewe leser, as jy hou van flieks, stadsliggies, winkelsentrums en verkeersknope, moet jy eerder nie Shark Bay besoek nie.) Die Shark Bay Wêrelderfenisgebied sluit plekke soos Dirk Hartog eiland, Monkey Mia, Hamelin Pool Marine Reserve, Shark Bay Marine Park en Peron National Park in. Die baai self is 1,300,000 hektaar en het ‘n gemiddelde diepte van ongeveer 9m. Dit sluit die grootste seegras bed ter wêreld in (103 000 hektaar), wat op sy beurt ‘n natuurlike habitat vir soveel seediere is.

Middagtyd stop ons by Hamelin Pool om die stromatolites te kyk. Ek gaan probeer om dit in eenvoudige taal te probeer verduidelik en dan die res aan die foto oorlaat. Dis blykbaar blou-groen alge wat oor eeue heen opgebou het en dan hierdie strukture gevorm het. Die alge groei daar omdat die soutinhoud van die baai twee maal hoër as normale seewater is. Die soutgehalte is so hoog as gevolg van die feit dat daar nie veel beweging in die water is nie, die verdamping baie hoog is en die baai baie vlak is. ‘n Mondvol. Maar al hierdie goed bymekaar is die ideal habitat vir die vorming van stromatolites, wat nie fossiele is nie, maar wel lewende organismes. Ek hoop julle verstaan dit, vir my lyk dit maar soos klippe, maar darem mooi klippe.

Sowat 45km suidoos van Denham is Shell Beach. Hierdie is een van slegs twee strande ter wêreld wat van skulpe is. Jip, julle het reg gelees. Daar is geen sand nie, net skulpe. Vir 60 kilometer lê die klein mantelskulpies van die Fragum Erugatum spesie. Jy kan kan maar grawe, daar is net skulpies. Dié skulpdiertjies het so vermenigvuldig omdat die hoë soutgehalte in die water, dit vir hul natuurlike vyande onmoontlik maak om daar te oorleef. Dus kan hul na hartelus vermeerder.

Laatmiddag stop ons by ons blyplekkie. Dis teen die see en terwyl ons afpak kom loer oom Emu in. Laataand sit ons op die stoepie met ‘n koppie boeretroos en kyk na die klein glofies op die baai. In die weste trek die son water en bootjies wieg lui-lui in die baai. En ek wonder waar in die seegras, die ou dugongs wei...

Hamelin Pool - stromatolites

Shell Beach en die skulpies van naderby

Shark Bay

 

AKWARIUM VAN WES-AUSTRALIE

AQWA

My gedagtes, my onthou en my lewe is in kleure. Sommige mense het weer met reuke ‘n assosiasie. Of klanke. Soms ek ook, maar meeste van die tyd leef ek in kleure.

As ek aan Suidwes dink, sien ek ‘n mengsel van aardse kleure. Die Suide se harde, rooibruin kliprante oortrek met goue wintersgras, die Namib se oranje duine en die vaalbruin klipkoppe van die Kaokoveld. Die bruin modderwaters van ons riviere en donker stofbruin stamme van kameeldorings omsoom met blouselblou lug, is vir my die kleure van Suidwes. Dink ek aan die Kaap, is my prentjie in alle skakerings van groen en blou met helder water. Dink ek aan die Kalahari is my prentjie rooi en ougoudgeel met ‘n tikkie donkergroen. Parys is alle skakerings van grys, met swart en blinknat strate. Amsterdam is bruin met hier en daar ‘n uitbundige mengelmoes van helder vrolike kleure. England is soos die bekende liedjie sê: Forty shades of green, met statige grougrys geboue. Ek kan met die lysie aangaan en aangaan. So beland ek vir die eerste maal in my lewe in Australie en my brein begin dadelik met kleurassosiasie. My Wes-Australiese prentjie is tans ‘n mengsel van bloedrooi sand en vaalgroen plantegroei na die binneland se kant toe. En hier teen die seekant is dit turkoois met wit. Hier draai byna alles om die see, veral in die somer, maar vir die ernstige surfers sommer in die winter ook. 

So kom dié Suidwester na ‘n land waar alles om die see draai. Nou kyk, my kennis van die see en sy inwoners is beperk tot ‘n paar maal se Henties vakansies. Boonop is die Suidwes seewater so koud, dat dit heelwat beter is om op die strand rond te sit as om jou toon in die water te sit, wat nog te sê van jou lyf nat te maak. My kennis oor die see se inwoners is ook uiters beperk, tot ‘n visvangkompetisie wat ek eenmaal bygewoon het. Ek het blinklywe gesien, maar weet nie wie is wie nie. As jy egter so naby aan die see bly, soos ons die afgelope 18 maande, begin jy onwillekeurig wonder wat alles in daardie pragtige turkoois waters woon. So kry ons nou die dag die geleentheid om die Wes-Australiese Akwarium in Perth te besoek. Dit het my oë bietjie oopgemaak vir die wonderwêreld in die see. Ek gaan probeer om hierdie ervaring met die leser te deel.

Dertien April 1988 open Underwater World Perth, sy deure vir die publiek. Dis ‘n akwarium met, op daardie stadium, slegs twee uitstallings. Een van die uitstallings is, vrylik vertaal, die Voel Poel. (Nee, nee nie ‘n jacuzzi nieJ Die Voel Poel is ‘n vlakkerige poeletjie, met verskeie seediere waaraan die besoekers mag raak. Soos rotspoeletjies langs die see.) In 1991 verander die akwarium van eienaar en die nuwe eienaars verander toe die naam na WA Aquarium, soos dit vandag nog bekend staan.

Vandag kan jy meer as 400 spesies van die seelewe, wat jy teen die 12 000km lange kuslyn van Australie kry, daar te siene kry. Daar is 40 verskillende uitstallings met oor die 4 000 visse in altesaam 4 miljoen liter water. Die omvang van die akwarium is dus heel indrukwekkend en dek ‘n wye verskeidenheid van die seelewe. Dis basies in 5 afdelings ingedeel, wat elkeen sy eie deel van die kuslyn verteenwoordig. In elke afdeling is nie net die seediere van daardie streek te sien nie, maar ook hul hele habitat. Dis ingedeel in die volgende 5 afdelings: Great Southern, Shipwreck Coast, Perth Coast, Far North and Marmion Marine Park.

Die grootste van die uitstallings is natuurlik die Shipwreck Coast. Daar stap jy deur ‘n indrukwekkende onderwater akrieltonnel, wat 40m lank en 20m wyd is. Eens in daardie tonnel is jy omring van 3 miljoen liter seewater, 13 haaie, waarvan die ‘grey nurse sharks’ tussen 3 en 4m lank is. Daar is ook groot loggerhead sea turtles wat lui-lui oor jou kop swem.  Daar is heelwat pylsterte, seekatte, nog heelwat ander soorte haaie en visse.

In die Marmion Marine Park afdeling is daar die mooiste korale waaraan mens kan dink. Kompleet met skole veelkleurige vissies wat deur hul vleg. Wat baie interessant was, is dat daar vergrootglase teen die tenk se ruite is. Met die blote oog lyk baie van die korale soos veelkleurige klippe of rotse, maar kyk jy deur die vergrootglas sien jy hoe hul beweeg en hul ‘spre’afskei. Dis ook dan wanneer mens verstaan waarom korale so bedreig word, veral deur besoedeling. 

Die Far North afdeling word ook die Danger Zone afdeling genoem. Met reg en rede ook. Hier kan jy van die giftigste seediere te wêreld te  siene kry. En glo my, vir my ongeoefde woestynoog lyk hul na heel onskadelik vredeliewende seediertjies. Niks monsteragtig nie. Geensins. Maar gaan lees maar oor hulle en jy sal hul volgende keer met ander oë na hul kyk. (Hopelik in ‘n akwarium…). Daar kan jy onder meer die Stonefish, Sea Snake (hul is wel baie lelik), Black Tip Sharks, Port Jackson Sharks, Lion Fish  en Cone Shells sien. Die Lion fish is ‘n kleinerige, rooi, wit, room, en swart gestreepte vis met lang ‘fin rays’. Hierdie ‘fin rays’ is baie giftig. Die Stonefish is een van die giftigste visse ter wêreld en kan dood by mense ook veroorsaak. Omdat hierdie vis tot 24 uur buite die water kan leef, gebeur dit baie dat slagoffers hul nie tussen die rotse of korale sien nie en op hul trap. Dus is daar baie gevalle van Stonefish steke wat buite die water plaasvind. En dan sal die Far North ook nie die Far North wees sonder ‘n paar krokodille nie. Hoewel dit kleintjies is, is daar 3 krokkedilletjies ook te sien. Die gids sê egter dat hul weer teruggevat word as hul groter word, want hul raak te aggressief.

Stap jy nou na die uitstallings aan die buitekant van die akwarium, sal jy onder meer die Sting Ray Bay kan sien. Pylsterte kan tot 4m in deursnee raak. Dié wat daar te siene was, was wel nie heeltemal so groot nie. Tog was daar ‘n paar grootes (in ag geneem dat hul in aanhouding is) te sien. Die interessant om hul dop te hou en te sien hoe hul na die oppervlak kom en half bo-op die water swem, net om hulself nou net in die sand te begrawe. Lelike goed dié.

So het ons ‘n blitstoer deur die mooi, maar ook gevaarlik turkoois waters van Australië gevat. Hoewel dit my nie regtig uit die see sal hou nie,  want teen 43 grade smelt my brein en kan ek nie meer onthou wat ‘n haai nou eintlik is nie, sal ek van nou af die see met die nodige respek aandurf. En ek sal ‘n besoek aan die koraalriwwe of my ‘bucket list’ byvoeg. Dis inderdaad ‘The Serengeti of the Seas’.

Korale kompleet met die veelkleurige visse wat daardeur swem

Die onderwatertonnel

DALGARANGA

Padpredikant

Vat jy die pad uit Geraldton na die noord-ooste, ry jy deur die ‘n kleine deeltjie van die hartland van die sogenaamde ‘Outback’. Geen 100km van Geraldton begroet die eerste rooi sand en droeë plantegroei jou. Nog ‘n paar kilo’s verder en dis net rooi en droog sover soos die oog kan sien. Stil wye uitgestrekte paaie, is plek-plek net uitkenbaar aan die padbordjies wat weerskant van die pad geplant is, sodat ‘n eensame reisiger nie die pad byster raak nie. Was dit nie vir die bordjies nie, was dit maar net nog ‘n vlakte gewees. Die landskap is oor die algemeen platterige, met hier en daar ‘n kop of reeks rante, wat die Aussies ‘break aways’ noem. Soms kruis die pad ‘n seisoenale rivier waarin moeë bloekoms hangblaar staan. Kol-kol word die sanderige dele afgewissel met dorre kliprante en oral sal jy die staal geraamtes van vroeër jare se boerdery- en myngereedskap te siene kry. Stille getuies van voorspoed wat eens was.

Dis ‘n harde ongenaakbare wêreld dié. Tog hou hierdie deel vir my ‘n groot bekoring in en wanneer die geleentheid hom voordoen vat ons die rooi stofpad. Ons het eenmaal regtig vir twee dae lank gery sonder om ‘n ander mens of voertuig te sien. Al hoekom ons wel teen die derde dag iemand anders gesien het, was omdat ons na die beskawing teruggekeer het. Mens kan kwalik deur hierdie klein plattelandse dorpies en tussen die stations ry, sonder om oor die geskiedenis te wonder. Sien jy die harde droeë land waar die kwik somertye gereeld in die middel veertigs kuier, wonder jy watter oppurtinis die eerste maal hier ‘n lewe begin maak het? Wat het hom juis hiernatoe laat kom en hoe het hy reggekom? Waarvan het hulle geleef? Wat was hul lief en leed? Ja, die vrae maal deur jou kop en kort voor lank loop die stories. Vandag wil ek ‘n station storie met julle deel.

Dalgaranga is ‘n medium grootte eiendom en is sowat 250km noord-oos vanaf Geraldton, in die Yalgoo Shire geleë. Hierdie eiendom is ‘n skrale 102 000 hektaar groot en behoort die laaste paar jaar aan die Department of Park and Wildlife.  Voor dit, was dit egter ‘n aktiewe plaas, met ‘n groot skaapboerdery en alles wat daarmee gepaard gaan. In 1878 neem A.G Lacy die  pastoral lease vir die eerste vier blokke op. Die eerste jare is moeilik sonder enige infrakstruktuur. So ‘n paar jaar later raak dit weer Kroongrond. In 1908 neem twee boere van die Morowa distrik weer die lease op. Die pastoral lease, wat in die name van JJ Keefe en FJ McGuiness geregistreer was, is 10 blokke en die grootte van die eiendom soos ons dit vandag ken.

In 1910 verwissel die lease weer hande. Hierdie keer koop A.R Richardson dit en registeer dit in die naam Dalgaranga Pty. In 1911 begin ene Wellard, sy susterskind, by hom werk en teen 1915 is hy die bestuurder. Dis dan ook onder sy bestuur, wat die grootste infrastruktuur tot stand gekom het. Toe hy aanvanklik op die station gekom het, het hy in ‘n hut by White Water Well gewoon. Laasgenoemde was ‘n bekende oorstaan punt vir transportryers of die ou Cue pad. In hierdie tyd bou hy die station op. Hy bou ‘n homestead, skeerskuur,  span drade en grawe putte.

 Vanaf 1917 – 1919 pak hy die enorme taak aan om ‘n dam te bou. Hierdie was ‘n baie groot taak en sou selfs met vandag se masjiene ‘n groot projek gewees het. Hy besluit om die dam op die granietrantjie agter die huis te bou. Die sement word met Tom Seaman se wa en donkies van Yalgoo af aangery en die granietklippe waarmee die wal gebou word, word uit die rantjie gekap. Die boumateriaal word met ‘n slee wat deur donkies getrek word, teen die rantjie uitgekarwei. Die dam se wal is 1.5m dik en 3.6m hoog. Wanneer dit vol was, het dit 2 250 kiloliter water gevat. In die dorre Outback was die dam net twee maal in sy leeftyd van 44 jaar vol gewees. Die laaste keer was in Julie 1963. Onverwagse buie oor die groot opvangsgebiede het verskeie riviere in vloed gehad. Daar was dus oral in die Yalgoo distrik vloede en Dalgaranga se dam het vinnig volgeloop. Boonop het ‘n sterk wind gewaai en die golwe van die water het teen die wal ‘gedruk’.  In die middel van die nag breek die damwal. Die water sleur meer as 25m van die wal saam. Bome, heinings en diere wat in die pad van die water was word saamgesleur. Die water kom tot by die homestead.

Terug na die boerdery aktiwiteite. In 1917 boer hul met 14 000 skaap op Dalgaranga. Uit die rekords blyk dat dit goeie reënjare was en teen die middel twintigs is daar tot 22 000 skaap op dié station. Net hierna breek die depressiejare aan. Net soos wat in Suid-Afrika die geval was, was dit ook maar hier. Heelwat mense is daardie tyd uit hul grond uit. Richardson en Wellard byt vas tot en met 1943 wat hulle die station aan Cyril Ross verkoop. Ross se een seun Russell en sy vrou Roma gaan woon op die station totdat Parks and Wildlife dit koop. Russell en Roma was baie aktief in die gemeenskap. Hy het op verskeie rade gedien nl: Nursing Post, Shire of Yalgoo, Yalgoo Hockey Club ens. Roma was ‘n tuisteskepper, wat ook hul kinders tuisonderrig gegee het. Sy was ook baie aktief by die Childrens and Parents Home Schooling Association  betrokke. Boonop het Roma ‘n lushof van ‘n tuin in die woestyn gehad. Vandag is daar nie meer veel van die beroemde tuin te siene nie.

Daar is twee ander bekende kenmerke wat ook vermelding verdien as ons van Dalgaranga praat. Die eerste is Dalgaranga Hill, ‘n lostaande koppie 650m bo seevlak, wat letterlik bo die kaal vlaktes uittroon. Hierdie was van die vroegste tye af ‘n baie bekende landmark en was dan ook deur die eerste landmeters as trigpunt gebruik. Die tweede kenmerk is die Dalgaranga krater. Hierdie is ‘n kleinerige krater, ongeveer 21m in deursnee en 3m diep. In 1967 is hier ‘n buitelug museum opgerig.

Laaste maar nie die minste, wat vermelding verdien, is die Dalgaranga myn. Twee Abbo broers Dan en Don Todd ontdek in die rantjies  om die homestead beryl terwyl hul een dag bokke bymekaar maak om aan die plaaslike winkelier te verkoop. Gou-gou neem een of ander myn maatskappy die regte oor en myn aktief vir die volgende 20 jaar.

 Vandag is ‘n groot gat in die grond die enigste getuie van wat eens myn was. Gebarste  sementakkertjies op die werf is die enigste getuies van wat jare gelede Roma se spogtuin was. ‘n Ent verder skree die geraamte van die groot skeerskuur stil sy storie van die goeie woljare uit. Ja, op die oog af is dit net nog ‘n werf. Kyk jy egter fyn, sien jy die stories van voortuigang en ook swaarkry. Van drome teenoor realiteit. Van oorblyfsels waaroor die westewinde rooi bollings stof waai.  In die verte swyg Dalgaranga hill…

Die oorblyfsels van die damwal

 

'n Myn gat daar êrens op die vlak

 

 

 

 

 

 

 

 

 

DAARDIE ‘IETS’ 

As mens die dag immigreer verander alles. Jou land, jou taal, jou vriende, jou meubels, jou voertuig, jou klere, tot die kos wat jy eet. Seisoene is anders. Reuke, kleure en geluide is anders. Huise, strate en dorpe is anders. Tot die son kom op ‘n ander plek op. Links en regs van die huis, nie meer oos en wes nie. Eensklaps verander alles. Die eerste tyd is jy verdwaas en jou brein vol muwwe kolle. Later skop ‘n oorlewingsdrang in en jy durf eenvoudig die vreemde aan. Soos ‘n sesjarige die eerste dag van sy skoolloopbaan, so pak jy alles aan. Met blink blink oë en vol verwagtinge. En jy leer. Elke dag. 

Nie net leer jy ‘n nuwe land, omgewing en mense ken nie, maar jy leer jouself ken. Jy ontdek ‘n oorlewingsdrang in jouself wat jy nie eers geweet het bestaan nie. Jy leer anders dink. Jy dink soos wat jy in die nuwe land moet dink om te kan regkom met daaglikse goed. En dis nie noodwendig logies nie. Jy leer dat dit nie noodwendig logies is dat ingemaakte beet, by die ingemaakte slaai op die rak sal staan, soos jy gewoond is nie. Jy leer dat die bakpoeierhouertjie ‘n wit en blou kartonnerige afêre is, al soek jou oë die eerste paar maande vir die rooierige bakpoeier blikkie. Jy leer dat Palmolive nie badseep is nie, maar skottelgoedseep. Dat witbroodmeel en koekmeel een en dieselfde is. Dat jy allerhande eksotiese kruie en speserye in die kruidenierswinkel kan kry, maar doodgewone anyssaad by die gesondheidswinkel moet gaan koop. Dat hul vlapoeier sout is en jy liefs nie jou gebruiklike knippie sout moet byvoeg nie. Dat gravox die nuwe bisto is. Dat bruinuiesop skaars is. Dat die plaaslike bier en wyn die kleurrykste name het. Pure Blond, Little Creatures, Counting Sheep, Third Verse (weet nie wat van die eerste twee geword het nie), Pink Passion Pop en vele meer, wag jou by die bottelstoor in. Jy leer...

Iets wat jy ook vinnig agterkom, is dat die poskantoor, nie vreeslik lang ure vir die publiek oop is nie, maar wel die plaaslike “One Stop Shop” is. Pakkies stuur, pos ontvang, belastingregistrasie, paspoortaansoeke en die verkoop van skryfbehoeftes, lekkergoed en tuinkabouters is maar enkele van hul vele dienste. Jy leer dat ‘n “Proof of age” kaart die nuwe identiteits dokument is. Maar, jy doen daarvoor aansoek by die kantore van die Departement van Transport en nie die poskantoor nie. Lekker uitgevangJ Jy sal ook agterkom, dat ‘n Bali vakansie meer bekostigbaar as dagsorg en tandarste is en dat jy ‘n groter kans het om met Tony Abbot ‘n afspraak te kry as by die plaaslike dokter.  

Iets wat jy nie so vinnig agterkom nie, is dat hul ‘spietkops’ in siviele klere EN voertuie werk.  

Jy leer dat die winter die mooi seisoen is. Dit reën, is meeste van die tyd windstil en die veld is mooi groen. Teen die einde van die winter is daar oral veldblommetjies en dit verander die rooi sand in ‘n kleuryke tuin. Die sypaadjies en landerye is ‘n sagtegroen. Kom die somer, is die storie egter heeltemal anders. Die wind waai jou uit jou geloof uit en die veld is droog en stowwerig. Boonop is dit vrekwarm met wolke vliee. So teen November begin jy oor die voordele van antidepressante nalees. Net jou jaarlikse verlof en die see wat om die draai is, laat jou darem nog huiwer om dit te gebruik. Teen Januarie lees jy daagliks daaroor na. 

Jy leer dat die veld leeg is. Daar is nie wild nie. Kangeroo’s tel nie, want maak nie saak hoe lank na hul kyk nie, hul sal nooit die prag en grasie van ‘n gemsbok hê nie. Koala’s tel ook nie. Mens slaap saam met sagte wollerige beertjies. Koedoe’s, springbokke en blesbokke sou tel. 

Tog is daar een lekker iets wat dieselfde bly. Maak nie saak in watter kontinent, land of streek jy is nie. Vir my is dit ‘n baie baie lekker ‘iets’. Dit laat dink my aan die ou oom wat gesê het, dat die lekkerste drie dinge in die lewe, treinry, konsertina speel en kondensmelk drink is. (Seker nie noodwendig in die volgorde nie.) Wel, hierdie lekker ‘iets’ is nie een van daardie drie dinge nie. Hier word plattelandse treine meerendeels vir mynbou en landbou aktiwiteite gebruik en hul weet nie eers wat ‘n konsertina is nie. Kondensmelk, wel dié kry jy hier en dis steeds lekker. Maar terug na die punt. Hierdie ‘iets’ is in ‘n mate nog lekkerder in ‘n vreemde land as in jou eie land. In Suidwes kon ek nie genoeg daarvan kry nie en hier kan ek glad nie genoeg daarvan kry nie. 

Dis egter nie so geredelik beskikbaar in die stad nie. Dis nou enige stad en dié hier in Annerland is nie ‘n uitsondering nie. Dit is in ‘n stad ook, maar die verkeer, mense en gejaag maak dit weemoedig. Die yslike toringgeboue verdruk dit en die gebrek aan vars lug versmoor dit. Dis verseker een van die redes waarom ‘n stad nooit my eerste keuse van ‘n blyplek sal wees nie. Hoe verder jy die platteland in beweeg, hoe meer is daar. Dis oral, jy moet net jou oë en ore oophou. Die Wes-Australiese platteland is nie ‘n uitsondering nie. Daar waar die sogenaamde beskawing plek maak vir boendoes, daar is baie hiervan. Die platteland léwe van stories.  

Dit maak ‘n Namibië en ‘n Wes Australië een. Die een het ‘n Kolmanskop, die ander ‘n Paynes Find.  Die een ‘n Adams Rust, die ander ‘n Kali of ‘n Muggon. Die een ‘n Maltahöhe, die ander ‘n Yalgoo en so meer. Vergete se myndorpies, toe onder jare se sand. Vir die oog wat nie mooi kyk nie, of die oor wat nie mooi hoor nie is dit bloot vaal stowwerige dorpies en verveling ou plase. Vir ons storiemense is dit egter anders. Stap jy deur Oakabella se homestead, kry jy dieselfde gevoel as wat jy in Kolmanskop se toegewaaide hospitaal kry. Jy kan die stories sien. Jy kan dit hóór. Jy kan dit vóél. Stap jy deur die ou huise of oor die plaaswerwe, wonder jy wie die eerste mense hier was. Hoe het hul hier beland? Wat was hul lief en leed? Hul ideale. Hoe het hul ‘n lewe gemaak? Hoeveel kinders het hul gehad? Waar het hul water gekry? Wie het op hierdie spesifieke plek gestaan en ‘n groot dam in sy geestesoog gesien? Wie het dit gebou? Hierdie vrae bly jou by en jy gaan lees daaroor. Dan raak die vrae net meer. Jy lees, jy soek en jy kom op die kosbaarste stories af. 

Waar daar stories is, kan ek leef. Hul praat met my en ek verstaan hul. As ek nie verstaan nie, soek ek tot ek verstaan. Hul maak my lewe vol.  

So, kom ons laat die stories loop!

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

‘N BAK?

Daar is die enkele dae wat my gedagtes sommer net die loop kan neem. As ek weer sien is hul op in volle vaart oppad, nes ‘n trop gemsbokke wat reën geruik het.  Dis net klippe wat spat, klappende hoewe, oopgesperde neusvleuels en wee, oo wee, dit wat in hul pad kom.  Nou, my gedagtes is ook so, daar’s weinig wat hul kan stuit as hul eers die loop geneem het. Dit het alles begin met ‘n enamelbak. Jip, ‘n doodgewone afgeërde enamelbak, op ‘n koue wintersaand in my Annerland-pophuiskombuisie.

Buite was dit reeds donker en die wind het boos aan die die palms voor die kombuisvenster geruk. Dit het by tye woedend vlae reën op die agterstoep se dak gesmyt.   Buite was dit koud en onplesierig. Binne was dit darem warmer.  Die geur van masala, borrie en warm asyn het swaar in die lug gehang en op die bank het Kattie haarself in ‘n slakbondeltjie opgekrul. Op soek na bietjie hitte. As teenvoeter teen die koue en mistroostige weer, het ek besluit om bobotie te maak. (Anders het ek myself dalk ook in ‘n slakbondeltjie opgekrul.)  Regte egte bobotie met vet rosyntjies. Nou ja om ‘n lang storie kort te maak, dié bobotie word toe in die wit en blou enamelbak gebak.  ‘n Bak wat ek byna elke dag gebruik, maar dié betrokke aand maak die bak iets in my gedagtes los...

... en daar gaat die ‘gemsbokke’!

Wat die presiese oorsprong van Die Bak is weet ek nie, maar ek kan my indink. Dis ‘n bak wat uit een of ander ouma of grootouma se kombuis gekom het. Vandat ek kon onthou was die bak tesame met allerhande ander kombuisware, in die witgeverfde kombuiskas op die plaas.   Dat dit ‘n berese stuk kombuisware is, is gewis en ek wens ek kon sy storie ken. Nou ja, ek is lief vir stories en waar daar nie een is nie, maak ek sommer een.

Het dit sy oorsprong by grootouma gehad is dit heel waarskynlik by een of ander smous gekoop of geruil, terwyl hul die land met kar en perde deurkruis het. Die eerste deel van grootouma en -oupa se lewe het hul ook maar in ‘n tent en wa gewoon. Soos dit met die meeste pioniers gegaan het, het hul ‘n lewe uit transportry en boerdery gemaak. Beide het heelwat reis vereis. Die staning is deurgaans versit na gelang van beskikbare suipings en vragte. In 1928 bou grootoupa Coen die kliphuis op Adams Rust. Grootouma se eerste regte egte huis.

Het die bak sy oorsprong by ouma Dina gehad, is dit waarskynlik by een of ander plattelandse handelaar gekoop. Vermoedelik ou Charney in Mariental of dalk Pupkewitz op Kalkrand? ‘n Handelaar wat enigiets van ‘n speld tot ‘n dooie poliesman verkoop het. Sy winkel sou effe donker gewees het aan die binnekant. Hyself sou agter dit toonbank staan en nougeset jou bestelling afmaak.  Saam met dié generasie sou die bak uit die Namib, Adams Rust toe skuif.

In die begin sewentigs neem my pa die familieplaas oor. Hy erf die plaas, die kliphuis, losgoed, waaronder die bak vermoedelik ook was.  Dis dan ‘n paar jaar later wat ek Die Bak leer ken het. En hiervandaan is Die Bak se storie nie meer ‘n opgemaakte storie nie, maar ‘n regte egte een. Ma het dit nie veel gebruik nie, vermoedelik omdat die maar ‘n kleinerig bak is. Net  genoeg vir vier miskien ses mense. Let wel: mense. Nie groeiende Strydoms seuns nie. Dit was ook heeltemal te klein vir somertyd se familiekuiers of wintertyd se jaggaste. In ons huis was daar nooit min mense nie.

Dis heel moontlik waarom Die Bak later by my geland het. In my eerste woonstel begin ek Die Bak gebruik. Vir alles. Dis net die regte grootte vir byna al my resepte. Van bobotie, pastei, groente, oondpatats tot by poeding, pannekoek en melksnysels. Boonop kan dit van die oond na die tafel na die yskas, sonder ‘n onnodige uitskep- en gewassery. Dis prakties en onbreekbaar. Dis mooi genoeg vir die tafel en prakties genoeg vir die kampvuur. Kyk, in my huis was enamel items ‘n ‘trendie’ item lank voordat  Sarie daaroor begin skryf het of Mastechef hopies grênd kos daarin bedien  en almal koorsagtig blou en wit enamelware ten duurste begin aanskaf het.

So, hierdie Bak het vele lief en leed aanskou. Dink net aan al die stories wat dit aan elke etenstafel en om elke braaivleisvuur aangehoor het. Dit het deur generasies se slegte en goeie tye geleef. Deur menige droogte, misoeste en goeie jare. Deur mislukte resepte en brousels. Deur wonderlike huis geregte. Dit was so tuis langs die kampvuur soos op die  Sondag etenstafel.

Nou ja , die laaste been van Die Bak se (huidige) reis begin 29 Maart 2013 toe dit amptelik aan boord, van een of ander vragskip, die Afrika vasteland verlaat vir ‘n nuwe Bak-generasie hier in Annderland. En ek ken die deeltjie van die storie, maar wie gaan dit oor ‘n paar jaar nog weet? Niemand, want dis bloot ‘n bak. Vir hulle...